Woulo ! 

Mátnik  nan liannáj-CARICOM

 Se pa jòdi sa te pou ja fèt, nan 2012, Irwin LaRoque eti te sobreka-kabwatáj CARICOM (2011 pou 2021) avan Carla N. Barnett te pran lanmen nan kabwatáj CARICOM, te ja vini Fòdfrans pou lonyen-dekantje larel-divini politik taha èk Man Kamla Susheila Persad Bissessar eti te kabwatè-gouvelman Trinidád èk Tobago (UNC, Me 2010 pou Sèptanm 2015) èk kabwatè-gouvelnáj politik CARICOM nan dezienm sis-mwa 2011 lan, te ja plodaye pou Mátnik te báy antre nan liannáj-CARICOM. Nèhè an plodari brèbrè-mouton atè La Habana nan dekou konsit AEC (Asociación de los Estados de Caribe, cumbre de La Habana, Cuba, del 2 al 4 de Junio de 2016)  "je suis pour la coopération mais  la réparation, je suis kont", te fredi toút moún an, jou taha Raoul Castro limen reste èstebekwe douvan an koumandè-bitako 18enm siek la ki te gare chimen, sa te ka fè lanne eti CARICOM, anba gouvelnáj politik Man Portia Simpson-Miller an tan eti y te kabwatè-gouvelman Jamayik (PNP, 2006 pou 2007 èk 2012 pou 2016, te ka bát pou an tòt-ranmande sistenm ninang-founang ki te mete moún anba-chenn nan se peyi Karayíb la asou de sièk-tan. Mátnik pòhò an peyi-Caricom pou sa men an peyi nan liannáj-Caricom, sa eti ka vire mete y nan laliwonn-kontinan-amerik li.

An peyi-nan-liannáj-CARICOM ka vote èk mete nan brann anni asou larel-gouvelnáj ki ka toúmpakte y blo men pa ke sa ale kontel gouvelnen nan djoubáp kouri-lawonn machandíz nan mitan de peyi-CARICOM, CSME (Caribbean Single Market and Economy) a epi janbe-laliman-peyi san taks-gouvelman y lan, asou moún èk machandíz, tousa. An peyi-nan-liannáj CARICOM pa ke sa voye moún-lakáy bát nan an zelonn kolbòkò pou kore goumen-koút-fizi-biwa nan anlòt peyi-CARICOM.

CARICOM se an krèy-douboút-o-kare 15 gouvelman-peyi (Antigwa ek Barbuda, Ayiti, Bahamás, Báwbád, Belíz, Dòmnik, Gayana, Grènada, Jamayik, Montserát, SenKits ek Nevis, Sentlisi, Senvensan ek  Grènadin, Sirinanm, Trinidád ek Tobago) ek 7 kawbe-gouvelnáj-peyi nan liannáj tòt-genyen (Angiya, Bermuda, British Virgin Islands, Cayman Islands, Kourasao, Mátnik, Turks and Caicos Islands) nan dekou 52enm palpa-lanne y. Se nan 4 Jwiye 1973, Topay Chagwaramás la (atè Trinidad) otila se 4 mapipi-eskwaya fondasè a, Errol Barrow (kabwatè-gouvelman Bawbàd), Forbes Burnham (kabwatè-gouvelman Gayana),  Michael Manley (kabwatè-gouvelman Jamayik) ek bidím Eric Williams (kabwatè-gouvelman Trinidad ek Tobago) te siyen, ki mete CARICOM nan brann. Apre plodari Grande Anse lan nan 1989, CARICOM te vire kabeche Topay Chagwaramás  la, nan Topay Bastè a (atè Senkíts-èk Nevís) nan 2001, pou te mete CSME a nan brann, anfwa. 

CARICOM se an káwbe-tre laliwonn-ekonomi-peyi plís pase 18. 482.141 milion moún-douboút asou 458.480 kilomèt-kare. Owonzon lonmwatje se moún taha se moún-natifnatal-ayiti. Jamayik, 2,5 milion moún, epi Trinidád-èk-Tobago, 1,5 milion moún, se de zòt  bidím palpa-moún-douboút lawonn-peyi CARICOM lan. An káwbe-tre ekonomi, se pou konprann an liannáj peyi an menm laliwonn pou se defann tòt yo nan dekou joút-ekonomi latè-wonn lan, sa eti pa ka plata joút ekonomi èk politik nan mitan se peyi-Caricom taha, se konsa sa OECS (Organization of Eastern Caribbean States) parèt nan 1981, se ti ekonomi-peyi CARICOM lan te le defann tòt yo douvan se bidím ekonomi-peyi CARICOM lan èk peyi fondasè a.

CARICOM gliminen an, CARICOM topay-gouvelnáj vire-kabeche Bastè a pou mete CSME a nan brann se pa nepi CARICOM mapipi-èskwaya sobreka-kabwatáj Edwin Wilberforce Carrington lan, depi lanne 1992 pou lanne 2010,  nan doukou banbann otila Jamayik te pare ladje-lanmen, nan doukou otila CDB (Caribbean Development Bank) pa te djè vidjò nan mete lahan palantje ekonomi-peyi-karayíb ; se pa anni pou dekou debantjay blo ki ka pe bát toút ekonomi-peyi oliwon-latè, nan tan-ka-pase ; se pou an tilili mete-larel-kòtòf  eti ekonomi-peyi ka mande, lè joút-ekonomi an ka vini toulong pi  rache-koupe, lè ekonomi mawon an (jaden anba-bwa, kanno san-peye-wol, taksi-mawon, tontín èk ti-kanno, tousa) ka pran douvan ekonomi anba-larel-gouvelman an. Báy antre adan CARICOM, se toulong trape plís lanmen-djòk asou pa ta Mátnik nan jeráy lanmè Karayíb la menm si se nan AEC/ACS jeráy taha ka pe bát.

Ki djòkte Caricom pou tjenbe douboút nan joút ekonomi èk sosial ki ka báy, toulong pi djòk, oliwon-latè?  Rel-rive CARICOM, la-pou-la, se pou tizi se kantinàj machandíz nannan-kranm asou 25%, ès Mátnik te ke sa batje adan pimpe-douvan taha,  nan dekou an bidím konpanyi brayès li a ka mande pou plís gouvelman franse nan wách ekonomi an eti ja anba lanmen se sobreka-ekonomi franse a atè Mátnik? Si rel-rive toút ekonomi-peyi oliwon-latè se pou an "tonnfaktáj kantináj  machandíz-debatje", asou ki krèy machandíz-debatje eti CARICOM ke apiye pou sa?  Ki politik ekonomi CARICOM (piplís se peyi taha ja ni plís pase senkant lanne gouvelman atè-lakay) eti Mátnik, an peyi san gouvelman atè-lakay, ke sa kabwate?

Apre AEC/ACS, ECLAC/CEPALC, CONCACAF, OECS, PAHO, tousa, Mátnik ka báy antre adan anlòt lawonn-peyi karayíb èk amerik eti pa ka ba y plís kanman-kòtòf peyi-asou-latè pase ACS oben OECS (oben menm CONCACAF),  men pou ekonomi-peyi eti y ka gouvelnen, ka tankon ba Mátnik an ultimatum, an fè-debouya trape, se se an gouvelman atè-lakay. CARICOM se pa tankon nan AEC, an káwbe-plodari pou pran pawol gade-pou-douvan asou an laliwonn, Lanmè Karayíb la isiya la konsa. CARICOM se pa CEPALC/ECLAC ki limenm se anni an káwbe-dekantjáy statistik ekonomi èk sosial Lawonn-peyi Oliwon-latè a ; se plís  pase OECS (toút se peyi-Caricom ti laliman-peyi a, nan Karayíb atè-solèy la), toulong an letjèt nan divini Karayíb la, ladje ekonomi káwbe-bitako kann oben bannann lan pou se rive nan an doukou ekonomi-peyi gliminen, ekonomi-vèw, ekonomi-ble. 

Pímpe Isiya la konsa