Jou gloriye Mizik oliwon-latè.

Mizik-nanninannan  an

Mizik-nanninannan se mizik ka chaye wach-lavi an peyi kòtok, plis pase an kouri-kanmo, se mizik ka pòte-nouvel  peyi a toulong nan lang natifnatal peyi a, sa eti fè se mizik ta'a ka peze nan dekatonn lang la, wonn-kabès la, kabès la, nan dekatonn lavi ekonomi, sosial ek politik an peyi, se mizik ka apiye toulong an laliwonn/tan-ka-pase, se mizik ka chaye an lespri yonn-a-lòt eti ka redi dife anba tout semeda oliwon. Nan se mizik-nanninannan ta’a (abakuá, arara, bambulá, bèlè, bomba-loiza, carabalí, efó, etu, guaguancó, gumbe, gwo-ka, jacana, joropo, kalennda, kariso, kasekò, kaskawi, ñañigo, nyabingi, opo-poku, plena, pukumina, rumba brava, sarandunga, sicá, tumba, wemba, yambú, yubá, epi anchay dòt nan Karayib la) se toulong pou kanmouzaze lavi toulejou, djeri kalbòy-lespri moun nan an lakou-peyi. 

Mizik-nanninannan an se mizik eti pa ni an papa ni menm an manman, se toulong tout moun lakou-mizik ki papa ek/oben manman ek se la eti moun ka ladje lespri yonn-tou-yonn ki ka fetaye nan piplis mizik oliwon-latè, mizik-kinès plis pase tout, pou bay adan an lespri tout moun an, yonn-epi-lòt, san yonn pa pe ni lòt, ubundu zoulou a, man pa pe moun-asou-latè si wou-menm pa moun-asou-latè. Men se pa pou moun se ale konprann mizik-nanninannan ta'a se te ke an mizik flouz, mizik tout moun pe fè, tout moun an peyi te ke ni sa ka koule nan sán-venn yo, anchouke nan lespri yo, anni pòte banbou,anni rale an tanbou-djouba ek tibwa pou nou ale. An-an, se pa sa menm, mizik-nanninannan an tou, se an teknik ek an filin, se an rarataj tan-ka-pase eti limenm toulong nan mare liann epi an lang natifnatal. Pa ni anchay toumbilaj adan teknik ta'a men se pa pou sa pou ale konprann tan pa ka pase.

Nan dekou an tilili mizik, nan dekou otila mizik kinès la ka jijinen, anchay ti toumbilaj ka pe rive adan mizik-nanninannan an, nan premie dekou nan tout falbala oliwon, men mizik-nannninannan an ka pran tout ti tan'y pou gloubap se toumbilaj ta'a. Mizik-nanninannan an se pa nepi an mizik kabeche (mizik granjanbel, classical music), mizik eti moun ka aprann nan lekol mizik, eti chak jenerachon ka pe pòte an bagay adan, ba'y an potjel krache-dife, fè moun sansle asou an dwel eti yo pa te j'en menyen, apiye anlè simidòy la pase mizik, vire jwe'y epi toumbap mizik atjolmannize. Mizik-nanninannan an se toulong menm toumbap-mizik la eti tout chenn fenkte'y la ka fèt lakay menm si se an branbrann lòtbòtsay eti yo te ke toumpotjole. Mizik Bèlè a se toulong an tanbou-djouba, an tibwa eti se toulong toumbap-mizik ki fèt atè Matnik, se pou di an moun pòte eti lang naifnatal la ka pòte nan mizik ta'a ; se lang la ka fè sikti kabeche a ek fè mizik se toulong kabeche mabial.

Se toulong nan an lang lakay eti moun ka simidole mizik la, se lang la eti ka chaye tout kabès, mizik la se an kabès tou. Se pou sa moun ki bat pou afritjennize se mizik-nanninannan Karayib la nan menm desèvlaj la epi moun ki bat pou ewopeyennize'y, delè menm yo pi desèvle pou sav nou sav ewopeyennizay ta'a se toulong anni mete lang franse (oben lang angle) nan mizik-nanninannan ta'a men ka gade fondas natifnatal peyi-karayib li, la eti mal-mouton afritjennis atè peyi-karayib ka bat pou depotjole fondas natifnatal peyi-karayib la ek fè lang franse a ek/oben lang angle a kouri lawonn adan ; se pa yo, afritjennis atè peyi-karayib ke sa ale èche an lang yorouba oben igbo, oben twi-asante mennen'y adan, se an tjou lang franse a oben angle a yo le wè klè. Se tout lòlòy afritjennis peyi-karayib la, se toulong tanyen, krache anlè wach-lavi natifnatal se peyi-karayib la ; Frantz fanon te ja fè moun li sa eti plodari se mistinè ta'a se zakate, se pou pran lespri masogan an, moun l'Ewòp la. Annou pa kouyonnen kò nou, se anni an djendjen mande lèwdou tjè-koko ki la. Tousa pou vire teste isiya la, bèlè Matnik la leve nan se mòn Matnik nan labrenn 19^enm siek la pou pipirit jik mitan 20^enm lan menm si'y se ale èche an tit yorouba, bèlè Nenmbe a, tankon "toukouloukoutoum se tanbou djouba a" (ni an palab bèlè nan lang awousa tou eti se te simidòy, san toumbele tanbou, moun ka djoumbate nan jaden yo), menm si'y se vire pran teknik fenkte tanbou djouba a. Nan lespri mabial ta'a eti jenerachon-dèyè pa ka anni matjouke kòtok tout penteng wonn-kabès jenerachon-douvan, men ka ladje an konpanyi, ka vire-pran anlòt konpanyi, ka pran an konpanyi san toumpotjole'y, ka pran an konpanyi apre toumpotjole'y towtow, tousa, mizik-nanninannan ka toulong leve nan toumpotjole lavi toulejou eti an  lakou-moun ka fè pou anchouke nan an laliwonn/tan-ka-pase. 

Mizik la se toulong an son ka kouri-lawonn ek pa mande pou an moun se kale koko-zie’y rete gade, se an bidjoulin ki fèt pou medja ta’a eti se radjo ek se pou nan lonyen-matje ta’a, man se apiye anlè tjek kantekantaj mizik tankon bidjoulin poto-mitan peyi-karayib epi se anni radjo tankon medja ki ka pòte ; plis, oliwon-latè ka fè'y kouri lawonn. Pou radio, tankon medja, ka chaye’y, mizik la ka bay toulejou, lajounen kon lannwit, nan lavi moun ek se pou yo delè leve an kabann pipirit epi’y, oben fè sonmèy chaye yo epi an mizik nan tèt yo. Mizik-nanninannan an se pa mizik eti moun ka pe koute toulong nan medja kouri-kanmo ek/oben medja pòte-nouvel. Television tou ka chaye mizik la, ka pe palantje'y anni tankon an bidjoulin, anchay klète, anchay koulè, anchay chalè, anchay limiè, anchay fawde, anchay latrifay men pou montray televizion eti moun ni pou rete gade, televizion an pa ka dekatonnen an wèy chakalè anlè mizik la, pou se fè’y ale douvan, sa eti radio a ka fè flouz depi siek tan. Pi nolfok, nan mizik karayib, nan anchay mizik oliwon-latè, anchay simidòy, ni an manni pòte-nouvel, pòte-kabès tou eti si radjo a ka chaye’y nawflaw, televizion an ka devidjoze’y, tikatikataw. Televizion an ka toulong dedekourelize mizik la, mete’y adan an karetel mizik oliwon-latè (world music) otila tout bagay dous, mizik pa te ke ni laliman, mizik ka mete moun dous, mizik se anni filin, tèt dechaje, moun ka blèz kò yo toulong, moun ka brè dlo yo alagadigadaw. Se e-medja a ka liannen kalanmplan chaye mizik ki te ta televizion ek radio nan menm tan ; se de ka fè yonn, men se pou ladje karisti pòte-nouvel ki te ni nan chak mizik karayib. Men se e-medja ta’a eti ki mande pou moun ka li flouz pa ka pe woule nawflaw nan peyi-karayib otila pa ni an mès li-matje ka kouri lawonn alagadigadaw, menm nan se lang l’Ewòp la, piplis moun se peyi ta’a piòpiò nan matje a tankon nan li-liv oben li-jounal la ek se pou toulong yo vire voye mizik la nan larel anni-montray televizion an. Se medja ta’a ka faroze an wouvè asou-moun-lòtbòtsay ek se pou tout moun se fè menm mizik la, anchay sentetizè, anchay brèt-toumbele, anchay òwdinatè eti ka vare tout nannan-dous se lang la nan mizik la. Mizik-nanninannan an pou ka chape anlè mès medja a, se mizik ka chaye potjel pòte-nouvel ek potjel kouri-kanmo ki ta'y.    

Sa sa ye sa mizik-nanninannan ?  Chak jenerachon, nan chak peyi pa sipoze fè mizik li nan ti kare-tè'y san fè gwo so, san ayen ka tenmbolize'y, san ayen pou sistraye'y, apiye anlè mizik jenerachon-douvan pou wouvè an chimen divini eti ka pe fèmen owala mizik jenerachon ta'a se kèkèbè. Ki sa mizik nanninannan ta'a te ke ni ki ta'y ek pa ka bay nan p'an dòt kare-peyi oliwon latè ? Ki sa mizik nanninannan ta'a pòte nan ek ba mizik kinès la nan mizik an peyi, nan mizik oliwon-latè ? Ki sa ka depareye mizik nanninannan ta'a epi dòt mizik an menm peyi ? Es se pou anni an matjoukann yoruba (oben tjek matjoukann l'Afrik anba-solèy) eti mizik nanninannan ta'a te ke ka sonnen ?

Plis pase matjouke mès mizik yoruba a, mizik l'Afrik anba-solèy, oben tjek mizik l'Ewòp jik ale tjoke mizik Indja oben tjek kote oliwon-latè, se pou konprann se mizik-nanninannan ta'a vire li, epi tjouns yo te trape nan dekou ta'a, tout se mizik jenerachon-douvan an ; bèlè Matnik la se pa anni doumbegedoum se djouba yorouba a ki te ke anchouke nan se mòn Matnik la men tankon an vire li tout mizik l'Afrik anba-solèy la eti yo te ni nan kabèch yo, tout mizik l'Ewòp la ki te kouri lawonn peyi a nan tan ta'a jik nan tan dèyè, tousa epi kabès mizik eti jenerachon l'Afrik anba-solèy ek ta l'Ewòp te fè kouri lawonn, epi janjol kabès ta'a eti te toulong woule silon grèd djoubap ras la, djoubap sosial la, se pa ti-lespri djol-koule kreyolte a pou ale konprann se te an migannaj nan gran kanmouzaza epi sa. Mizik la ni anchay laliman adan ek se pou konprann se an brannzann sosial tankon anlòt ek tankon tout brannzann sosial se pou'y pri nan an bay-balan toumbile.

Pou plis Pimpe isiya