An-Reziyen, Latrinte : Moun Matnik ka ale vote piplis nan jout-politik ba pingilè Repiblik franse pase ale vote nan jout-politik ba moun Matnik menm. 65.71% moun fout rete bò kay yo oben ale pran an ben-lanmè nan Sanmdi ta'a. Nan jout-politik pingilè franse 2012 se anni 40.30% moun ki te rete bò kay yo oben ale fè an ti bwelta anba-bwa. Se flòkò eti grèd bay-adan an flòkò konsa ki fè moun lantiray-politik Foyal la ke ni pou vire-ale vote ek sa fè ni twa djoubap politik eti ki mete palantjè-peyi (MIM, CNCP, PALIMA, MODEMAS) douvan lantirayis franse a (PPM, FSM, Batir le pays Martinique) ; nan katriyenm djoubap politik la se lantirayis franse douvan anlòt lantirayis franse.
Tousa pa sa, avan se bay nan gran katjile se pou mwen te ke matje dèkètè man tou dèkètè ba konpè mwen Maslen Nado ; nan goumen politik ni anchay mòn ek koule, kou tala se te anni mòn, lòt kou a ke ni plis koule, man fout djengete. Se pou Jean-Philippe Nilor se apiye djengèt la eti'y leve ya ek se pou Alfrèd Marie-Jeanne pouse douvan pou palantjè-peyi se kriye woulo Dimanch ka vini. Men sa ke fout rèd Foyal, ba Francis Carole, lantiray-politik ta'a eti se anni Foyal, se an zetrenn eti gouvelman franse douvan (UMP) trase ba PPM ; pou ke genyen'y fok ke "dòmi tou doubout" asou lanne epi lanne. Sèy Letchimi fè 63.29% epi 11.713 moun an eti ki vote ba'y la ; se anni 69.33% moun ki pa ale vote ki fè si ke ni an dezienm wonn dimanch ka vini. Annou andjele (foute nan djendjen pou kreyolè ki pa fouti konprann ankantiyaj lang Matnik la) se boug ladwèt la eti ki pa fouti ale pi nolfok pase 12% atè Foyal. Se pou mwen menm se konprann, menm si ni anchay moun ki pa djè ankont politik PPM atè yogann Foyal oben nan kawbe brennbòwyonn-politik Matnik, se moun ta'a pòkò fouben ale vote kont Sèy Letchimi. Man ja matje sa, Foyal se yogann PPM (pou Parti Progressiste Martiniquais) ek pou politik lonje fèy-tol ba moun eti Eme Sezè fè Foyal depi 1945 jik 1993, fok ke konte twa, kat, senk jenerachon pou moun Foyal ladje PPM.
Men, ki zafè ale vote Sanmdi esa ? Ki manyèt jout politik franse atè Matnik ? Ki kabès politik eti se jout politik franse ta'a te ke pòte ba Matnik si se pa dekatonnen desèvlaj ka kouri-lawonn peyi a ek depotjole lang natifnatal Matnik la eti se anni anlè fondas ta'a moun se apiye pou vire-leve, vire-sitire Matnik ? Pou kabès politik ki pa'a kouri-lawonn aleliwon Matnik ki manniè vwa an joutè prèmie wonn ke pe ale anlè vwa an joutè dezienm wonn ? Es L. J. Manscour ke trape tout vwa ki te anlè tit P. Edmond Mariette nan prèmie wonn lan ?
Prèmie gran lide eti man ke dekatonnen adan prèmie katjil ta'a (yè oswè man te nan bèlè jik 3.00 nan pipirit ek katjil la pa ka anni vini towtow menm si man te ja sav owonzon ki manniè moun Matnik te ke vote) se joutè PPM ek FSM (Fédération socialiste de la Martinique) la trape an swi epi katlas sosial-demokrat franse a, atè Matnik, mwa pase. Si L-J. Manscour rive tjenbe douvan A. Marie-Jeanne nan lantiray Atlantik la, se anni pas sosial-demokrat franse a te fè an gran katlas nan tout se bouk ta'a.
Te ni twòp joutè adan jout-politik ta'a, anchay moun ki pa te ni ayen pou fè la, moun ki pa te menm ni an krèy politik dèyè yo oben ki trape an jigridi towtow krèy politik franse eti kabwatè yo pa menm sav kote eti Matnik ye asou an kat jeografi, men pis chak vwa ka pòte 1.60 ewo. Kifè, se pou mwen teste, nan dezienm lide ta'a eti man ke dekatonnen, lè PPM ek anchay krèy lantirayis franse te ale fè moun Matnik vote kont lide "an tèp Matnik adan Repiblik franse a" (se pòkò tèp fetay peyi-natifnatal Matnik la), sa fè anchay moun konprann an moun pa ni bizwen p'an kabès politik pou ale fè politik ek politik se te ke tankon an djendjen otila moun ka bat djol yo, ka anni pale, blablate ek genyen lajan flouz. An plodari politik eti ki pa kouri-lawonn nan an akokitaj-politik pa pe ke sa rive tjenbe doubout nan an jout-politik pou vini anpanpannè politik Matnik nan Kawbe Politik Natifnatal Franse.
Twazienm lide a, se pou sav nou sav, jout-politik pou anpanpannen Matnik nan kawbe politik natifnatal franse se pa an jout-politik bò-kay ek se pa pou ale bat-lawonn ek an progranm jeray, "si man pase, man ke fè si, man ke fè sa", ale kale djel si yo pase yo ke ba moun lonmwatje lajan yo ka genyen ; fok an politisen se an mal-mouton pou ale kale djel li rarate an kakatri konsa, ek fok an makrèy kouyon an tjou'y kon de pie'y pou vale grenn kaka lapen pou ti-pra, se pran moun pou bwabwa eti an moun ka digidi, fè'y fè lantikri, se fè djendjen epi malè moun, woule grenn-zo sèbi epi djengèt moun, sa se anni an moun debiele nan mitan kabèch ki pe fè sa, se tankon pran an moun yonn-tou-yonn pou an peyi an kawbe-politik, an akokitaj-politik, man pa tann p'an nouvelis, p'an langayelè Matnik chakale kouyonnad patatis debiele ta'a ek se pou di moun Matnik la ka dekoud, fil dèyè fil. Mi sa bite an lestonmak li, joutè ta'a, an kabwatè djoubakatwa epi sa, pa rive pase prèmie wonn lan. Sa ki djòsol la, se zafè misie fini epi 20.27% toupre dèyè Nèstò Azero (21.60%) ek Lwizon-Klemante (20.91%) ek nolfok douvan Maslen Nado (10.80%) eti se joutè pi djok ki te nan lantiray-politik douvan-solèy, ta'a.
Katriyenm lide a, se wè nou wè tout mètafè-bouk ki te bay adan jout politik ta'a, si nou tire Andre Lèsiè nan Lawviè-Sale eti ki fè anni 43.56%, genyen flouz nan bouk yo ek se Felis Izmen (PPM) epi 81.05% nan Belfontenn ki fè pi mapipi genyen an, douvan Maslen Nado epi 79.83% atè Prechè. Se katlas politik ta'a eti ki woule plis nan lantiray-politik douvan-solèy, pase nan lantiray-politik dèyè-solèy, oben Foyal oben lantiray-politik Atlantik-mitan an, menm si Nilor genyen Lawviè-Pilòt epi 79.30% otila se MIM ka kabwate, ka fè nou wè, nan de koko zie nou, ni plis kabès politik ki kouri-lawonn nan lantiray-politik Atlantik-mitan ek Foyal oben lantiray-politik dèyè-solèy. Kontel lè Jean-Philippe Nilor ka ale genyen Arnaud René Corail atè Maren otila se PPM ka kabwate bouk ta'a, la ni an djengèt politik, an djokteri pou chikannen,an kabès politik pe leve, epi, epi. Lè an makrèy ka ale vote ba an menm moun epi 55% pase oben ka fè an moun genyen nan prèmie wonn (Gwadloup) se pou konprann makrèy ta'a pa ka konprann ayen nan politik, se moun ki rete pri nan dizwitjenm siek la ek pa fouti wè nan lavi toulejou an menm moun pa pe sa pòte chay tèp ek walwari tèp an makrèy.
Senkienm lide eti man ke dekatonnen se pou ke konprann kabès politik la pa ka kouri-lawonn aleliwon Matnik, pa ni ayen ki matje ek pa ni an memwa politik djok, pa ni p'an liv ki matje si se pa L'Ecologie ou la passion du vivant ta Garcin Malsa, oben Asé Pléré annou lité à la croisée des chemins ta Robè Sae epi konpayel li, moun pe ke menm pe di an moun sa ki pase nan jout-politik franse ki kouri-lawonn nan mwa Me ki pase, ni menm sa ki woule nan jout-politik pou kabwate bouk Matnik. Lè man matje kabès politik (pou culture politique isiya la) pa ka kouri-lawonn dri, se pou konprann lantiray politik ta'a pa fouti lerize, fè toumbilaj politik bay. Se pou sa man pa ka matje "sistenm politik" atè Matnik, men toulong "lakou politik Matnik". Apre, Jean-Philippe Nilor, Francis Carole ek Marcellin Nadeau te ka vèvèle an lerizaj politik ek an kabès politik pi djok.
Si Jean-Philippe Nilor ke genyen dimanch ka vini, sa ke pi rèd ba Francis Carole, nèhè menm se tankon voye wòch an tjou solèy la. Sa ke pi wèt nan lantiray-politik Atlantik-mitan an menm si Alfred Marie-Jeanne trape tout tjouns pou genyen, dimanch ka vini. Men, magre tout zig mwen zige epi palantjè-peyi Matnik la ; nan lespri mwen, Alfred Marie-Jeanne pa ka vèvèle an lerizay politik (Manscour ankò pi mal) ; men Marie-Jeanne trape an faro eti L. J. Manscour pa ni, se kabès politik la, nèyè menm konsians politik Matnik la. Se pe ke "yonn, de, twa, kat... zero" eti pa te ke kòdjòm pou Matnik ale douvan, men an ti de...de, bal ; fok ke lerize, toumbile, anbrayeste epi fanmtize lakou-politik Matnik la, fè an kabès politik djok kouri-lawonn, fè'y fè sistenm politik ek pou konprann, anfwa, se pa nan jout politik franse eti divini Matnik ye, men nan an kawbe-gouvelman natifnatal Matnik.
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire