Natifnatalis avan van

Lwi Telga

24 Sektanm, se jou otila ranboulzad 1870 te fetaye nan gawoule ki te leve, nan semeda ranboulzayè a, se jou otila sapatonnri Lwi Telga, Limina Sofi, Odjis Vila, Madlèn Klenm, E’èn LaKay, Rosali Soley, Emil Sidne ek Daniel Boliva te leve kawbe pingilay li atè Laregal, Lawviè-Pilot, Matnik. Se nan se mòn tala, Lajoso, Laregal, Larine, Mòn-Onore, otila tout mètafè ranboulzad la leve ti bolonm, ti mafi. Se moun tala sete yich oben ti-yich neg-mawon oben neg-delofe douvan wabap wawaynes la, nan Me 1848.
Pou gloriye jou ki jou 24 sektanm tala nou ke gade-wè trase an pòtre Lwi Telga eti ki te mètafè ranboulzad la asou zafè sapatonnri. Nou pa ni anchay matje asou sa ek sa eti ki matje se masogan ki matje’y ek tout rayi-ras la vini klanpse anlè kabicha yo. Delè an bèlè, an ti simidoy, an ti pawol-pale ka ba moun an kanmo flògòdò anlè penteng tala. Se pou nou depenn pòtre Telga a jiskont nan laliman ranboulzad la san ale èche nan lavi tontènmitonn li, lavi’y douvan gawoule a. Sa fondal depenn an pòtre chak se brannzè ranboulzad la, L. Telga tankou matadol sapatonnri; Odjis Vila tankou kabicha politik ranboulzad la, Limina Sofi, mètafè se kozinez la, flanm ranboulzad la, se li ka fè’y kouri-lawonn ek se pa pou ayen nou trape anchay fanm ka koud adan brannzeng la; E’èn Lakay kawyadò tjouns sapatonnri a ek Daniel Boliva, eti dapre sa mwen konprann, te ka djoubake tankou raratè, moun ka fè kanmo kouri-lawonn nan sapatonnri a. Nou ja matje sa anchay kou, ranboulzad 1870 la se pa te an welele, sete an brannzeng siktire, se an brannzeng politik eti ranboulzayè te, plodarele, djoubake, kabicha, siktire, anzandjale anchay jou douvan. An pòtre asou mètafè sapatonnri a se pou nou teste isiya la, Lwi Telga se matadol fondal semeda ranboulzayè 1870 la ek, se semeda ranboulzayè a ki fè moun lajounen jòdi konnet penteng 1870 la. Pa ni p’an larel politik ki leve lamenm dèyè semeda a, dèyè dal sapatonnri Matnik la, tout krab la dekale nan bari a, se nan brennbowyonn lajistis tout bagay pase ek se yenki masogan ki te ka mennen. Se pou teste Lwi Telga sete potomitan brannzeng la ek lè’y chape lotbotsay pa te ni pèsonn pou vire-pran dèyè, p’an krey politik pa vire-leve sèbi Repiblik Neg-Matnik la. Nek fok ale èche Lwi, Limina, E’èn, Odjis, Madlèn, Emil, Rozani, Daniel epi tout larestan tou, pou tann ek konprann lespri gawoulan, ranboulzayè tala eti ki leve atè Matnik ek eti, nan laboulok Matnik, nou pa janmen vire-trape.
Ni tjek lanne, defen Guy Cabort-Masson, an brannzayè natifnatalis Matnik te matje nan jounal Antilla, man ka rarate sa memwa mwen ka sonje, « laboulok Matnik te toulong tenmpla ek delè konsa an kout-tet bouk-kabrit eti makrey-natifnatal la te ka fè, kontel nan Sektanm 70, nan Desanm 59, patati patalod ». Nek Sektanm 1870 se pa an an kout-tet bouk-kabrit, se pa an welele an lari, te ni an kabes sapatonnri, te ni an dol semeda, te ni an kawbe-semeda, te ni an bandwel, te ni an simidoy-semeda, te ni an bik, Repiblik Neg-Matnik la… Ki lespri se ranboulzayè Sektanm 1870 la ? Kouman yo fè pou trape moun vayan konsa, 22 lanne tou-yonn dèyè an sistenm wawaynes ? Poutji pa ni p’an patatay natifnatalis lamenm dèyè ranboulzad la ek fok te atann Gi Kabò-Mason ek Franz Agasta nan FRONALIMA 1968/69 ? Poutji p’an politisen Matnik pa leve kabicha politik nan larel penteng 1870 ? Mande-pou-sav tala se pou trase pòtre Lwi Telga adan semeda ranboulzayè a.
Nou pretann isiya la se adan lantiray rete se moun tala nou pe wè ek sav lespri yo, sa yo te le poutoulbon ek pou konprann kote lide Repiblik Neg-Matnik tala leve. Laboulokis Matnik eti ka ba Limina 19 lanne pou fè’y sanm Jàndak franse a, ka fè moun konprann se katlas Lapris (Almay jòdi jou) anlè Lafrans ek vire-mete Repiblik franse ki te fet 4 sektanm 1870 ki fè si moun Matnik leve. Konsi moun Matnik te la ka veye chak penteng ki fet an Frans pou fè wol leve, pou entènet, medja elektronik, lwiloud kanmo, ti jounal brannzayis te ja ka bay nan kabet mayonmbo Matnik la nan tan tala. Nan ti lespri wawa tala, se toulong konprann moun Matnik pa te j’en ni p’an konsians politik, jiskont an konsians-ras eti ki tou pòtre rayi-ras ewopeyen an, ek moun Matnik te ke toulong nan lespri krab-senmafot tala eti ka woule jòdijou, ka fè moun ale plere atè Paris ba yo kawbe politik 73 pase kawbe politik 74 pou yo ba peyi yo an dimen’s fa dje, an divini. Se toulong vire-pran wey rayi-ras se ewopeyen an eti ki teste aleliwon, moun peyi nou pa te janmen leve ayen nan lavi yo se se an bannza voye an grenn sel anba latje kayali ka makaye ponm divini peyi a.

pimpe pou plis