Lasotjè Erik Pezo a

 

Lang la ni mabialte'y ki ta'y, solèy ka chofe, lalin ka klere, lawviè ka desann an lanmè, moun ka kouri kannaval, dlo pa ka monte mòn, chen pa'a fè chat, tete-doubout se pou an tan, sa zie pa wè tjè pa fè mal, moun ka brè dlo yo ; mèt-tirad la pou kabeche mabialte ta'a, tòtòy li jik tjotjo'y delè leve palab krache-dife, tòde chak palab, fè lalin chofe gran lajounen, fè solèy klere moun gwo soukou anba minwi, fè solèy benyen nan bwa. Mèt tirad la se pa moun ka tire kont, se toulong an moun ka woule grenn-zo sèbi epi palab lang la, fè lang la vire pran lang ek fondok wach li depi nanninannan.

Se pa jòdi eti Erik Pezo ka kabeche mabialte lang Matnik la, ale gade si laliman sere lang la, otila lang-matje a ka toumpakte lang-pale, se ka jijinen an jès, an son, an mizik, an brannzeng krache-dife. Tirad Erik Pezo a ka toulong latifaye, zoute anchay moun, se pa pou rete la djol-koule ka depenn yo tankon mizik la oben kont la se ka fè delè, se pou mete an rad anlè yo ek fè moun tann ek wè wach yo. Tirad ki jijinen nan Lasotjè se pa an antipilaj pòtre otila mèt-tirad la te ke ka depenn aleliwon, se an kout-zie kabeche lantiray an peyi, ale-vini moun nan peyi a, se an pran chimen desann nan fondok peyi a, pi nolfok nan lang chouk la. Lasotjè, anni tit la se an kabechay, an toumpotjolaj, an vire-mete-kabech anlè lang la ; se mèt-tirad la limenm ka matje nan prèmie paj liv tirad li a, "lasotjè sé an balan nef pou nou ba kò-nou pou palantjé péyi-a pou nou pa rété pou lapléré", se tankon an karetel politik eti'y te ke trase ba nou, tjek annou mete lanmen vire-doubout peyi a men plis pase sa, tankon tout tirad oliwon-latè, an mande simen lèwdou oliwon, simen lèwdou aleliwon.

Kimafouti lèwdou esa ? Pa ale konprann lèwdou ta'a te ke an dousin ba kò moun, an dousin katjòt, an kòkòlò lang Gwadloup la, an koke-tou-doubout apre sa jare koupe, anni pou an moun se blèz kò'y epi fini bat ek lavi a ; an-an, lèwdou ta'a se pou vire mare an yonn-a-lòt, an konpè-konpè, an konpayeli, an nou-se-frè djok eti moun Matnik lajounen-jòdi te ke ladje, te ke pèdi. Tout se moun ta'a eti ki nan tirad Erik Pezo a, nan Lasotjè, nan Portraitude tou, se tankon de wòch nan an lawviè ka desann nan lanmè, se ba'y lè pou'y pase, se yo ka pe fè moun janbe lawviè ek plis pase an zanpanlan ki te ke la pou pòte an wach-lavi, yo te ke la pou branbrannize an pasaj, an chimen naninannan, nan mitan tan lajounen-jòdi otila sa rèd pou viv yonn-epi-lòt ek tan-nanninannan otila tout bagay pa te nepi dous men otila yonn-a-lòt ta'a te ka bay dri, ka flouze lavi a. Lasotjè Eric Pezo a ka ale fouye nan lang Matnik la, nan Portraitude te ja ni senk (asou ven-e-nèf) tirad nan lang Matnik la, an yanm-sasa pou ploumploum latè mennen-vini se ka jijinen oliwon. Menm si nou pòkò adan karetel sistenm lang Matnik la, Erik Pezo rete adan larel lang kreyol ta'a (se GEREC-F ki kabeche'y) eti mwen menm ki mwen menm toulong chakale, lang Lasotjè a rive desann nan fondok lang la, la eti, tankon moun-asou-latè, moun ki moun nan moun yo, moun Matnik trape plis lang-matje pase sa moun se ka konprann.

Lang Matnik la toulong chaye an potjel tirad, se an lang otila chak palab la pe ka pran potjel an tit nonmen an moun, an bagay, an palab-brannzenge, an palab anzandjaye an moun, an bagay, delè menm an palab-dèyè-palab-brannzeng. Epi an menm palab, kontel "piti", lang la pe nonmen an moun, an bèt, an bagay ("piti a pi bidjoul pase gwo a") ; lang la pe depenn an moun, an bagay ("an piti ti boutèy") ; lang la pe ka nonmen an moun eti anlòt moun te ke ni an tjè-dousin ba'y ("Kayimit dous wi, Piti") ; lang la pe ka rarate an brannzeng ("yo blennde'y kou, yo piti'y") ; lang la pe rarate manni an palab woule ("nou la piti piti" lè an moun ka mande anlòt nouvel li) ; tousa epi tousa pou moun se konprann lang ta'a ni anchay kouri-liannaj adan ek se tankon an gran savann ka kouri douvan zie an mèt-tirad, se anni pran madjoumbe, djabalapte'y, ranboure'y, san koupe p'an piebwa van-fre. Lasotjè eti se an palab Erik Pezo limenm sitire nan lonyen eti'y lonyen lasotè nanninannan Matnik la, an koudmen fouye tè asou gran-son tanbou djouba a, se pa anni pran kreyon matje, mèt-tirad la se pa an mèt-savann, se pou'y pòte an sanslay dous, se rive koute an son nanninannan Matnik la pou se ka rive ba'y anlòt potjel, anlòt kous-kouri-ale, anlòt tòch chaye lavi a. Se pa anni pran Erik Pezo te ke pran karetel "matjé yenki an lang kréyol la pou fè'y chanté, kriyé, pléré, enmen kon tout lang oliwon latè ka fè..." se wach-lavi lajounen-jòdi eti ka fè eti moun Matnik, jou-ale, jou-vire, pou yo se ka fè lang la sonnen, pou yo se ka matje lang la, an matje mabial, fè moun oliwon-latè wè yo doubout la tankon moun asou latè. Piplis moun Matnik pò'ò rive la, yo nolfok an chimen dèyè. Eric Pezo ek an ti konpanyi moun Matnik rive konprann sa eti yo pe ke j'en rive trape an zandja djok nan lang franse a ek se pou dekatonnen lang Matnik la. Tirad la ka toulong vire pase lanmen nan lang la, vire kabeche chak palab, fè pou chak palab la sonnen pi djok, pi dous. Tirad la se toulong an to nan towblip-nan-dèch lang la ek se pou nou pran Erik Pezo pou an kakolè.

Pou plis : Pimpe isiya