Frantz Fanon (1925-1961)

Se an 06 desanm, lanne 1961, otila bazil chaye Franz Fanon nan galile. Moun Matnik pa te menm sav sa, pa te menm djè sav se ki moun ki Frantz Fanon, ni janmen jete an zie loli adan prèmie asou kat liv matje’y la, Mas blan asou lapo nwè. Fanon chape abolay tou-yonn, apre an kalboyri san-blanni, kouche anlè kabann lopital New York City.
Nek, lajounen jòdi, nan tan otila politisen desèvle ka ale kale djel yo di moun vote kont tèp Matnik; nan tan tala otila raratè sousèkè ka pran ba politisen desèvle; nan tan tala otila aripatjatè ewopeyen ka genyen konsians anchay moun Matnik pou an pwenyen kaka-nen; nan tan otila konsians politik moun Matnik pi flòkò pase an fèy makandja anba an ourakann, fok se fè eti Frantz Fanon, vire- li Mas blan asou lapo nwè epi pi mabialann dekatonn 4 la asou mòkòynes anmasogannize a. Vire-li tou dekatonn 4 la nan Mandjannè oliwon-latè, asou matjoukannri natifnatal la. Se pou rive nou rive nan an tan otila anmasogannizè a (ewopeyen an) pare ladje tout makrèy-natifnatal nan an woule-kò-zot ek se piplis makrèy-natifnatal tala ka bat-dèyè, ka plere si zot ladje nou ke mò. Se tankou pawol tala eti defen Eme Sezè voye ba prèmie brennbowyonnè franse a lè’y pase Matnik nan desanm 2006, «nou bizwen zot toubannman, si zot pa la nou pe’e sa tjenbe». Se tankou an bèf mare nan an pak ek twa met londjè chenn ek jou met li ba’y de met palpa pou ay manje zèb pi nolfok, bèf la rete nan matjak laliman twa met la, simie manje nan kaka’y. Nan fondok bagay la, tjak la eti ka woule la konsa, se pa mòkòynes anmasogannize a tou yonn, plis ki sa, se ti lespri flòkò’y la eti ki enpiokte’y pou lonyen nan divini.
Sa eti Frantz Fanon pòkò te wè (bazil chaye’y nan braynes li) se ki nan kabech tout moun desèvle ni an ti kote sere otila desèvle a pe trape tjek tjouns pou ladje desèvlad la, pimpe, se se fè an wol pou trape tjek diyite. Tout desèvlad sipoze an dezansèvlad pou moun ki pe pa pa woule pou kò yo ek nan lespri F. Fanon sa ka fet lè anmasogannize a ka pran laboulok li ek latè’y nan de lanmen’y. Nek Matnik bagay la pi pongonn, politisen, kidonk moun ki sa li ek matje, ka rive mande moun pou ale vote pou koubare tèp yo ki ta yo. Se tankou moun ki ni maledision, moun kabech pouri ek lanmen-sal, moun ki ka lantje yich yo ki yich yo, moun ki pa fouti leve koko zie yo, gade nan divini.
Ki manniè djoubak Frantz Fanon an pe lonje-pal fè nou konprann an tjak konsa? Ki manniè Fanon te ka lonyaje mòkòynes anmasogannize a ? Ki kote Frantz Fanon te mete konsians ras nèg la ? Es konsians tala pi djok pase desèvlad nan Mas blan asou lapo nwè ? Reponn mande-sav tala, dapre mwen menm ki mwen menm lan, se trape lakle liv la, jik tout matje Frantz Fanon.
Nou teste isiya la, pou sav nou sav Frantz Fanon èche lonyaje kalanmplanm konsiantizay anmasogannize a, Fanon te ja koumanse konprann konsians ras la se an akwòkò ba konsians politik la. Nou ka wè sa flouz, lajounen jòdi atè peyi otila Frantz Fanon, an mapipi kabichayè ek langayelè fè an wouvè-zie asou latèwonn lan.