Plodari Matnik la

Palantje Peyi-Matnik la

Palantje an peyi se toulong ale èche an fondas nan tan-ki-pase, tjenbe-doubout anlè'y, pou kore tjak eti ka toumpakte peyi ta'a, jou-ale-jou-vire, ek pou fè peyi ta'a letjete nan divini. Palantjè-peyi se moun eti ka toulong apiye anlè goumen jenerachon-douvan pou sitire wè-klè yo asou peyi yo ek pou leve-doubout trape tjouns sosial, politik, kabes, branbrann, epi sapatony. Nan dènie plodari'y tankon mètafè Repiblik Bolivaren Venezwela a, Hugo Rafael Chávez Frías te apiye ven-ek-yonn kou asou palab Patria a eti'y te ka tann tankon an laliwonn-politik ka tounen moun san zandja nan moun sosialize, makrèy an peyi nan makrèy-natifnatal. Patria nan plodari mètafè bolivaren an se fondas eti ka liannen jenerachon'y epi ta Simón Bolivar la, se fondas eti ka mennen El Libertador zie-wouvè douvan moun Venezwela, moun tout Amerik Latin ek Karayib la ; Patria Hugo Chávez la, tankon ta Ernesto Che Guevara a, se pa te anni Venezwela, se te tout Amerik Latin ek Karayib la.

Sa fè, an moun pa pe palantjè-peyi, karibeyennis la nan lespri palantje-peyi a, si moun ta'a pa trape an kabès djok, an kabes kòdjòm, si se pa nawflaw, asou laboulok politik peyi a, wonn-kabès la ek lang natifnatal la, lè an lang natifnatal ka kouri lawonn peyi ta'a. An moun pa pe palantjè-peyi si moun ta'a pa sa fout pale lang natifnatal peyi a jik pou demare'y, fè'y kouri lawonn divini. Apre an moun ki pa trape tjouns pou vini palantjè-peyi, pe rete kominis oliwon-latè, sosialis-ranbouzè, sosialis-lerizè epi anchay dòt. Palantje-peyi ka ladje larel politik nan chimen. An moun pe kominis ek nan menm balan an palantjè-peyi men palantjè-peyi se pa anni an kabès politik, se an kabès mabial asou laboulok, lang ek wonn-kabès eti ka flouze viv-yonn-epi-lòt la. La eti palantjè-peyi ka ladje natifnatalis nan chimen, se lè palantjè-peyi a eti ki toulong ka gade wè pou peyi'y letjete nan divini, ka bat pou an owonzonnaj tjouns peyi a, lanne-ale-lanne-vire, si se pa dekou-ale-dekou-vire. Se sa eti ka fè palantjè peyi a pou toulong trape an wèy kanmouzaze asou goumen jenerachon-douvan, se pa anni lonyen laboulok la pou se doubout douvan anlòt makrèy-natifnatal, fè palmares, bat-lestonmak, tankon natifnatalis la pe ka fè, se pa menm pran laboulok la pou se kakol douvan an gouvelman anmasogannizè, se pran laboulok la pou se klèsi divini, machokete, fondase an divini tout moun yonn-a-lòt.

Nan sèt gran plodari politik eti ka kouri lawonn Matnik, plodari anchoukaj politik franse a, plodari "kare-tè franse a", plodari laliwonnis la, plodari natifnatalis la, plodari latè-wonn sosialis ranboulzè a, se plodari karibeyennis la ek plodari palantje-peyi a eti ki pi ankantiyonnen, se anni yo ki bat pou leve an kabès politik karayib oben pi wèt, natifnatal Matnik. Men anchay adan tjouns eti plodari palantje-peyi Matnik la pran pou kabeche, se tjouns politik franse oben ewopeyen, se isiya la eti plodari karibeyennis la ka ladje, si se pa gare, plodari palantje-peyi natifnatal Matnik la, nan chimen. Se tjouns laboulok la eti ka fè piplis nan kabes politik la men mi Matnik pa ni anchay tjouns laboulok natifnatal ; ranboulzay koubare sistenm-wawa a, nan  Me 1848, pa te ni p'an pèz politik kòtok ek tenkant adan pou pa te mande eti piplis wawa a pa te mande ale pli nolfok pase an manyèt woule ti kò yo yonn-tou-yonn. Ranboulzay koubare sistenm-wawa Me 1848 a se an tjouns laboulok Matnik eti ki pa te sitire p'an karetel politik, nan ledjans mabial la. Sektanm 1870 eti se mapipi ranboulzay Matnik la te rete anni nan lantiray anba-solèy Matnik ek pa te woule asou anchay tan, ladje an rarataj matje, epi tousa. Men pou sav nou sav laboulok la se dabò-pou-yonn an rarataj, Ranboulzay Mayonmbo Sektanm 1870 la, eti fok toulong liannen epi leve-doubout politik ek sosial Desanm 59 la, ek larel-divini politik l'OJAM Desanm 1962 a, se tjouns politik nan ledjans mabial la. Pou ni kabes ek oben wonn-kabes politik fok ni an matje, l'OJAM Desanm 1962 a te matje kalanmplan ek se plis anlè penteng ta'a, se te plis an larel-divini politik pase an penteng laboulok Matnik, eti palantjè-peyi a apiye pou kabeche an divini ba Matnik. Palantje an peyi se toulong kabeche an divini pou peyi a se apiye anlè pwa kò'y. An moun pa pe palantjè-peyi si'y pa adan lespri ek karetel mande pou an wangannite politik djok.

Nan plodari palantje peyi Matnik la, man ka konte CNCP, MIM, MODEMAS, PALIMA tankon akokitaj-politik natifnatal Matnik eti ka bat nan jout-politik franse a, atè Matnik ; ek lòtbòtsay, PKLS, MPREOM, CCP (man pa nepi sav kote eti Gawoule ek KLNM pase) tankon akokitaj-politik ka goumen andewò sistenm politik franse a, atè Matnik. Pa ni an masonn eti ka depareye de konpanyi akokitaj-politik ta'a ; lawonn politik la wouvè atè Matnik ek se pou konpayel an akokitaj-politik trape konpè adan anlòt akokitaj-politik , ladje yonn pou pase adan lòt flouz, lavi moun ka kabeche, ka pran pawol, lavi moun asou latè. Se an konpanyi moun ki te kase epi CNCP eti ki fè PALIMA (nan Oktòb 1999) ek mi jòdijou yo ka jwenn ek bokante nan akokitaj palantje-peyi, ek mi anlòt konpanyi moun CNCP ladje pou fè CCP, bagay ki fè nou wè, atè Matnik, ni an pran-pawol politik ka bay ek sa tou-yonn ka ba divini politik Matnik titak plis fondas, titak plis wouvè-lawonn, nèhè menm plis djikanmi, plis mi-jòn, plis djoknes.

Man pa ka mete Martinique Ecologie, PCM ek RDM, adan konpanyi palantje-peyi menm si piplis mètafè Martinique Ecologie se moun ki sòti nan MODEMAS, man simie gade yo tankon akokitaj-politik ka bat pou plodari "kare-tè franse" a, menm si yo ka kole bò MIM, CNCP, MODEMAS, PALIMA pou mande-trape an kawbe-gouvelnaj yonnife ek pou koubare PPM, BPM ek FSM nan plodari "kare-tè franse" yo. Twa akokitaj-politik ta'a, ME, PCM ek RDM, trape an liannaj, menm flòkò, delè an tokay, nan parennaj oben nan marennaj, epi an akokitaj-politik franse, Europe-Ecologie-Les-Verts, PS oben PCF-Front de Gauche, sa eti ka fè yo pa adan machoketaj an kabes politik natifnatal Matnik, tenkant. Man pa ka mete GRS, CO ek GTA adan konpanyi palantje-peyi, se akokitaj-politik ta'a eti ki anba Katriyenm larel-kominis Oliwon-latè a (Léon Trotski) pa ka bat anni pou an peyi men pou ranboulzay sosialis la kouri-lawonn nan tout peyi oliwon-latè. Lakay yo, sosial la toulong douvan politik la, tou ; nan plodari palantje-peyi, politik la pou toulong douvan sosial la ; se politik eti ka kabeche ek sitire sosial la eti isiya la se pa anni an mande-trape tjouns branbrann, faro sosial, epi patiti, epi patalòt. Tousa pou ka fè moun Matnik wè, nan de koko-zie yo, politik la ankantiyonnen atè Matnik tou, kon toupatou oliwon latè, moun ka kabeche, vire-kabeche dri ; anchay akokitaj-politik ka pete, fè dòt akokitaj-politik, delè vire-kole, delè vire pete, dekati nan anchay zobel ek vire-leve pi nolfok, sa toulong kòdjòm pou sitiraj kabes politik la, si se pa wonn-kabes la, limenm.

Se CNCP (ek PALIMA ek CCP tou) eti ki trape plodari politik pi sitire kòdjòm, pi mabial, pi djok tou, atè Matnik. Se nan CNCP otila lide an sistenm-koubaran natifnatal Matnik te leve nan se lanne 1980 jik 1995 la epi an djoumbat mabial asou mès, kabes, wonn-kabes, lavi-toulejou, dekatonn an ti ekonomi kakolè ek sitiraj an laliwonn sosial, yonn-a-lòt. Apre an konpanyi adan yo ladje tousa kouri-lawonn nan sistenm politik franse a atè Matnik, dèyè MIM. Kifè, lajounen jòdi, se CNCP, PALIMA ek CCP eti ki pi adan an konsians politik nan ledjans Frantz Fanon an, ek se anni yo ka pòte-kabes politik nan akokitaj palantje peyi ta'a. Se pou tann ek konprann, lamenm la, lawonn-politik-wouvè Matnik la anba jouk gouvelman franse a ek se pou twa karetel konsians Frantz Fanon an kouri lawonn adan, plakata-plakata. Se akokitaj-politik "anchoukaj franse" a pri nan desèvlaj la, Matnik se pa an peyi nan sa yo rete tankon kabech. Piplis plodari "kare-tè franse" a  adan krannte ras nèg-ginen an, delè an konpanyi ja ka fè an kabel adan konsians ras la, anlòt konpanyi adan an desèvlaj kabeche ; peyi-natifnatal Eme Sezè a (PPM, Novanm 1960, "se moun le Antiy ki pou kore tjak le Antiy") se anni an kare-tè franse eti divini'y se rive nan "kantekantaj sosial" epi An-Frans. Piplis palantjè-peyi a adan an konsians laboulok, an konsians politik. La tou, pa ni an masonn beton-fere ka depareye yo ; Frantz Fanon limenm te mete an "s" ba "masques" nan tit liv franse'y la : Peau noire, masques blancs. Nan plodari MIM lajounen-jòdi eti se akokitaj-politik ka rale plis moun nan makrèy palantjè-peyi Matnik la, ni anchay konpayel ki pòkò rive nan konsians politik la, ni menm nan konsians laboulok la ; adan MIM ni anchay moun ki pa pou p'an wangannite-politik ek se nèhè pou sa MIM ka bat anni pou an kawbe-gouvelnaj franse yonnife, atè Matnik ; yo kriye'y ARU menm si nan lespri yo, ARU ta'a se anni an prèmie kabel douvan. Lajounen-jòdi, lavi politik Matnik limenm se anni an bout-djol, MIM kont PPM, asou jeray kawbe gouvelnaj, La Région Martinique. Nan plodari Alfred Marie-Jeanne, Le mot du MIM asou RLDM chak Vandrèdi ek nan La parole au Peuple, chak Dimanch, delè, ni anchay djoumbat ka fèt men pa ni ayen, ayen menm, ka tjoke lide an wangannite-politik atè Matnik, man tou dèkètè.

 

Pimpe isiya la