Lanne 2012 la pase, towtow. Epi banbann ekonomi ek sosial ki bay nan Etazini ek l'Ewòp, ek ki te vini pi enpiokan nan 2012, anchay moun oliwon-latè, nan peyi otila Etazini ek l'Ewòp ka treleye ekonomi an, ladje plis pase yo se genyen. Piplis peyi Amerik Latin ek Karayib la eti ki trape an gouvelman natifnatal te rive rete doubout djok anba banbann 2012 la ek pou vidjoze ekonomi yo nan 2013, dekatonnen asou 3.8%.
Lanmizè bat-dèyè, an milion moun, pase, rive chape anlè lanmizè-ble men se toulong 167 milion moun ki pa trape kont tjouns pou rete doubout djok nan lavi a. Se atè Ourougway ek Venezwela otila lajan-djoumbat wose dri otila lanmizè-ble bat-dèyè plis. Si ekonomi peyi-oliwon Amerik Latin ek Karayib bout 2012 epi 3.1% dekatonn, nan mitannaj (statistik CEPALC), se 2.2% oliwon-latè, se pou sosial la tou te vini pi kòdjòm menm si se pòkò sa. Semeda a bat-dèyè toupatou menm atè Dominikana otila semeda asou fanm se an koko-makak ek se pou gouvelman bat djok pou fè'y sispann. Si ni an bay-douvan ekonomi ek sosial se pou konprann anchoukaj politik se peyi Amerik Latin ek Karayib la nan karetel kòdjòm la. Jamayik ek Trinidad and Tobago te banbile 50 lanne gouvelman natifnatal yo, Bawbàd se te 46 lanne. Trinidad asou chimen an wangannite-politik tektèg ; atè Jamayik, nan dekou 50 lanne gouvelman natifnatal Jamayik, Man Portia Simpson-Miller (se moun politik lanne 2012 la, san p'an tjanse) te mande moun Jamayik pou pran chimen wangannite-politik tektèg ta'a ek se te penteng politik pi djok nan Karayib la, lanne 2012 ta'a. Se pou mwen vire-matje, isiya la, nan tout peyi anglopal Karayib la, se anni Dòmnik, Gwiyana ek Trinidad and Tobago ki ja ladje Commonwealth ek otila kawbe-gouvelman natifnatal trape tout djoktoch politik la, Trinidad and Tobago vini repiblik men rete nan Commonwealth, se pou konprann ni anchay larel nan sistenm Commonwealth angle a men se pa mwen ke vini la fè reklàm ba angle a douvan franse ; men angle a toulong te rive tann ek konprann moun ki anba-jouk yo se moun ek yo pe ni kanman yo, wonn-kanman yo, kabès yo, wonn-kabès yo, ki ta yo ; jik jòdi, franse a pa j'en rive ni tann, ni konprann sa. Sa ki pi tenmbolizan se moun Ayiti, Gwadloup, Gwiyann ek Matnik anchouke, yo menm, rayi-ras nèg-ginen ta'a. Mi Jan-Jak Desalin epi se konpayel li a rache wangannite-politik Ayiti, nan Janvie 1804 ; pou 209 lanne dèyè, mètafè Repiblik Ayiti ka ale fè plodari pran-lanmen tankon gouvelnè CARICOM (Caribbean Community), nan 1e Janvie 2013, nan lang angle ek nan an lang franse dòmi-dewò eti anni 5 pou 10% moun Ayiti ka pale ; lang Ayiti a eti 100% moun Ayiti ka pale toulejou, tonlong, lang Timalis la wi, "misye pa konnen", ki mele'm avè m'sye. Atè Matnik, se anni foute plere atè, piplis palantjè-peyi a rive ka plere pou gouvelman franse se mete kawbe kawyadolaj yonnife nan 2014 konsa te matje adan an larel kawbe-politik natifnatal franse a, pase 2015. Sa sa ke fout toumbile adan lavi moun Matnik, dèmen. Ayen menm, Matnik anba an kawbe kawyadolaj franse, yonnife, depi 1825 eti ki te leve taks nan 1866 jik Avril 1900, lè gouvelman franse pran tousa anlè yo, apre kout-fizi-petaye douvan lizin O-Fanswa a otila betje ek jandàm te tjwe 10 djoumbatè Matnik, ek ki towblip nan an dekati politik lè, nan 1946, Eme Sezè ek Leon Bissol, nan lespri tèbèdje kominis la nan tan ta'a, te ale fè eti gouvelman franse pou bay nan "kantekantaj sosial", sa eti te le di pa pe ni p'an brannzann politik atè Matnik. Se pa ti tèbè kominis la te tèbè an tjou yo. Nan 2012 ta'a, Gwadloup, Gwiyann ek Matnik pi dèyè pase yo te dèyè nan 1866. Se tjou rat !
Nan spòw, lanne 2012 ta'a se te ta Ursain Bolt ek krèy atlèt Jamayik la. Nan atletiz fanm lan se Shelly-Ann Fraser Pryce eti se atlèt-fanm lanne 2012. Kirani James, an tibray Grinada eti te genyen lò a nan kous-kouri 400 m la, prèmie kou sa ka rive an sprintè Grinada se an mapipi atlèt nan divini Karayib la..
Se Jimmy Cliff eti medja Karayib la, Caribbean Journal, ka wè tankon potjelis lanne 2012 epi album li a Rebirth (vire-wouvè-zie nan angle) ek si fok nou aye ba Jimmy Cliff, nou pa bliye sa ka fè 40 lanne eti'y douvan nan tengpenteng karayib, nèyè lè an wouspel ja rive depi anchay tan ek pou an brayes pran lanmen, pou anlòt mizik se ladje regea nan karetel karayib la, pa pou gare'y men ladje'y nan karetel sèvi fondas ba anlòt mizik, anlòt potjel.
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire